Zrzeszanie się fachowców w związkach o różnorodnym charakterze ma bardzo długą tradycję. Od średniowiecznych cechów rzemieślniczych, po dwudziestowieczne izby handlowe - ludzie zawsze próbowali chronić i rozwijać swoje interesy dzięki uczestnictwu w grupie. Zrzeszenia te stawały się jednocześnie istotnym narzędziem regulacji rynku i wspierania rozwoju zawodowego.
Historia rzemiosła w Polsce
W Polsce już w XIII wieku zaczęły powstawać pierwsze cechy skupiające rzemieślników. Przynależność do nich nie tylko pozwalała na wykonywanie zawodu, lecz także dawała możliwość skorzystania z pomocy w razie problemów. Cechy kształciły nowych fachowców, a także wspierały rodziny swoich członków.
Od średniowiecza do rewolucji przemysłowej
Najbardziej intensywny rozwój cechów w Polsce przypadł na koniec wieku XV, a instytucje te funkcjonowały w niemal niezmienionej formie aż do początku wieku XIX. Dopiero rewolucja przemysłowa przyniosła istotne zmiany, które doprowadziły do osłabienia znaczenia organizacji cechowych.
Rzemiosło zmuszone zostało, aby konkurować z masową, fabryczną, powtarzalną produkcją. Powoli wypierane przez nowe sposoby produkcji zaczęło schodzić na dalszy plan, a funkcjonowanie w ramach cechu przestawało być opłacalne. Mimo to rodziły się inicjatywy na rzecz wspierania rzemiosła. Wielu widziało w masowości produkcji zagrożenie dla jakości życia, w fabrycznej pracy - niebezpieczeństwo zaniku więzi międzyludzkich i wzrostu rozwarstwienia społecznego. Przeciwnicy rewolucji przemysłowej idącej w kierunku umasowienia produkcji (a przez to - obniżenia jej jakości) i zuniformizowania człowieka, postulowali powrót do tradycyjnego rzemiosła. Rodziły się również inicjatywy na rzecz wprowadzenia formalnych rozwiązań wspierających rzemieślników. W Polsce jeszcze w czasach zaborów podjęto próbę utworzenia okręgowego przedstawicielstwa rzemiosła, a w połowie XIX wieku powoływano związki cechów i stowarzyszeń rzemieślniczych.
Rozwój izb rzemieślniczych w XX wieku
Przełomowy okazał się wiek XX, kiedy to zaczęły powstawać w Polsce pierwsze izby rzemieślnicze. Najwcześniej powstała izba w Poznaniu - już 2 kwietnia 1900 roku. Niedługo później - izba w Bydgoszczy, którą utworzono 25 kwietnia tego samego roku. Obie izby, działające na terenie zaboru pruskiego, powołane zostały dzięki dającej ku temu podstawy prawne ustawie z 1897 roku. We władzach obu izb zasiadali Niemcy, jednak tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ogłoszono wybory władz polskich.
W okresie międzywojennym zaczęły powstawać kolejne izby rzemieślnicze, w dalszym ciągu brakowało jednak centralnej organizacji, która by je zrzeszała. W 1932 roku powołano Radę Izb Rzemieślniczych, jednak działała ona na niesformalizowanych zasadach. W tym samym roku zorganizowano zjazd delegatów izb rzemieślniczych. 27 października 1933 roku, rozporządzeniem prezydenta Ignacego Mościckiego powołano do życia Związek Izb Rzemieślniczych.
Izby rzemieślnicze, jako organizacje realizujące istotne z punktu widzenia rozwoju państwa zadania związane z edukacją zawodową, zyskały w okresie dwudziestolecia międzywojennego silną pozycję.
Po drugiej wojnie światowej rozpoczęto odbudowę struktur Związku. W 1946 roku zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu reaktywowano Związek Izb Rzemieślniczych, a w dwa lata później wpisano go na listę instytucji objętych centralnym planowaniem. Od roku 1952 Związek miał obowiązek realizować odgórnie przewidziane plany dla rzemiosła: wypracowywać, a najlepiej - przekraczać, narzucone minimum produkcji.
Dopiero w 1956 roku członkowie Związku zyskali prawo do wybierania swoich władz w wyborach.
Związek Izb Rzemieślniczych wtłaczany był w ramy powojennej rzeczywistości - liczne uprawnienia z czasów dwudziestolecia międzywojennego ustąpiły miejsca obowiązkom i zobowiązaniom wobec władz państwowych. Rzemiosło powoli zaczynało podupadać, aż do pierwszego Krajowego Zjazdu Delegatów Rzemiosła. Wynik - zjednoczenie się Związku Izb Rzemieślniczych, Centralnego Związku Rzemieślniczych Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu, Ogólnopolskiego Zrzeszenia Prywatnych Wytwórców oraz Ogólnopolskiego Zrzeszenia Prywatnych Usług Młynarskich i Rolniczych, które odtąd stanowiły jeden Centralny Związek Rzemiosła.
Nowa ustawa o wykonywaniu i organizacji rzemiosła z 8 czerwca 1972 roku przewidywała organizację samorządów rzemieślniczych, którymi będą: cechy, spółdzielnie rzemieślnicze, izby rzemieślnicze oraz Centralny Związek Rzemiosła. Ustawa określała dokładnie zadania każdej z tych instytucji, a w rozdziale czwartym, Izby rzemieślnicze, przewiduje, że - poza tradycyjnymi zadaniami związanymi z kształceniem rzemieślników - izby będą miały możliwość
„współdziałania z właściwymi organami administracji państwowej w sprawach ustalania kierunków rozwoju i zadań rzemiosła cechów i spółdzielni rzemieślniczych oraz wytycznych do planów gospodarczych spółdzielni i ich realizacji”.
W 1989 roku weszła w życie nowa ustawa - ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle. Zgodnie z jej zapisami izby rzemieślnicze stały się organizacjami samorządu gospodarczego rzemiosła zrzeszającymi cechy, spółdzielnie rzemieślnicze, rzemieślników nienależących do cechów, a także inne jednostki organizacyjne, których celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego rzemiosła. Podstawowym zadaniem izb rzemieślniczych miały być odtąd
„pomoc w reprezentowaniu zrzeszonych organizacji oraz rzemieślników wobec organów administracji publicznej oraz innych organizacji i instytucji, udzielanie swym członkom pomocy instruktażowej i doradczej oraz przeprowadzanie egzaminów kwalifikacyjnych”.
Izby uzyskały możliwość wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz uczestniczenia w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. W dalszym ciągu realizować miały też zadania związane z prowadzeniem edukacji zawodowej, w tym - przeprowadzać egzaminy i wydawać certyfikaty.
W miejsce zlikwidowanego Centralnego Związku Rzemiosła powołano (ww. ustawą) Związek Rzemiosła Polskiego. Izby gospodarcze mogą też zrzeszać się w Krajowej Izbie Gospodarczej, która działa na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 roku o izbach gospodarczych.
Kształcenie zawodowe po 1989 roku
W nowej rzeczywistości gospodarczej izby rzemieślnicze zaczęły powstawać w szybszym tempie, a w czasach rosnącego znaczenia szkolnictwa zawodowego i ustawicznego, mają do odegrania istotną rolę. Ostatnie dziesięciolecie przyniosło nam ustabilizowanie się zapotrzebowania na pracowników z konkretnymi umiejętnościami i uprawnieniami zawodowymi. Zarówno w Polsce, jak i w innych państwach europejskich, poszukiwani są specjaliści wąskich dziedzin. Dla wielu osób wybór zawodu o rzemieślniczym charakterze oznacza więc sposób na uniknięcie problemów ze znalezieniem zatrudnienia. Nadal co prawda największym zainteresowaniem wśród absolwentów szkół gimnazjalnych cieszą się licea ogólnokształcące wybierane przez ponad 50% osób, jednak szkoły te nie dają uprawnień do pracy w najbardziej poszukiwanych zawodach. Na listach zawodów deficytowych, tj. tych, na które istnieje największe zapotrzebowanie, znaleźć można cieślę, brukarza, zbrojarza, spawacza, krawca, tynkarza czy glazurnika itp. Uprawnienia do wykonywania tych i innych poszukiwanych zawodów można uzyskać dzięki ukończeniu odpowiedniej szkoły ponadgimnazjalnej lub policealnej, albo szkoleń i kursów oferowanych przez instytucje szkoleniowe, takie jak izby rzemieślnicze.
Źródła:
Strona Związku Rzemiosła Polskiego
Ustawa z dn. 30.05.1989 r. o izbach gospodarczych
Ustawa z dn. 22.03.1989 r. o rzemiośle
Ustawa z dn. 08.06.1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła